.
Kilo verme giris¸imlerinde ve yeme davranıs¸larında, duygusal yemenin o¨nemi giderek artıyor. Kaygı, o¨fke ve u¨zu¨ntu¨yle sonuc¸lanan olumsuz yas¸am olayları neticesinde ortaya c¸ıkan fizyolojik reaksiyonlar, beslenme sonrası olus¸an tokluk hissine benzedigˆi ic¸in olumsuz duygular kars¸ısında is¸tahsızlık ve yemek yeme istegˆinin azalması dogˆal bir fizyolojik yanıt olarak kabul ediliyor. Buna kars¸ılık olarak kaygı, o¨fke ve u¨zu¨ntu¨ gibi olumsuz duyguları ac¸ıgˆa c¸ıkaran olaylar kars¸ısında yemek yeme davranıs¸ındaki artıs¸ ise “duygusal yeme” olarak isimlendiriliyor.
Bunun “is¸e yaramayan” bir tepki olarak ele alındıgˆını belirten, uzmanlar “Olumsuz duygular ile yeme ilis¸kisinin, kısmen de olsa kis¸iye bagˆlı belli bas¸lı o¨zelliklerden etkilendigˆi o¨ne su¨ru¨lu¨yor. Du¨s¸u¨k benlik saygısı, yetersizlik inanc¸ları, kilo kontrolu¨nu¨n du¨s¸u¨k, vu¨cut kitle indeksinin (VKI·) yu¨ksek olması; obezite, anoreksiya nevroza, blumia nevroza veya tıkınırcasına yeme bozuklugˆu gibi beslenme bozuklugˆu go¨zlenen kadınlar ile normal kiloda olmasına ragˆmen diyet yapan kis¸ilerde, daha fazla emosyonel yeme davranıs¸ı go¨ru¨ldu¨gˆu¨ ise aras¸tırmalarca ileri su¨ru¨lu¨yor. Duygusal yeme davranıs¸ı, olumsuz duygular tarafından tetiklendigˆi gibi genellikle gizli bir s¸ekilde ve dıs¸ ortamlardan ziyade evde yapılıyor” diyor.
Neşe de yediriyor üzüntü de!
O¨fke, kaygı, umutsuzluk, u¨zu¨ntu¨ ve benzeri duygulara bir yanıt olan yeme davranıs¸ının, ac¸lıktan ziyade duygusal uyarılma nedeniyle daha sık oldugˆu go¨ru¨lu¨yor. Duygusal yemesi olan kis¸ilerin pek c¸ogˆunda bu davranıs¸, uygunsuz bas¸ etme stratejisinin bir sonucu olarak ortaya c¸ıkıyor. O¨gˆu¨nlerin sıklıgˆının, ne miktarda oldugˆunun ve ne yenildigˆinin psikolojik ihtiyac¸larla ilis¸kisi oldugˆu c¸es¸itli aras¸tırmalara konu olmasının yanı sıra kuvvetli bir ilis¸kinin varlıgˆı da kabul ediliyor. Buna go¨re fazla gıda alımı; sıkıntı, depresyon, yorgunluk duyguları sırasında olurken, az miktarda gıda alımı ise korku, gerilim ve agˆrı duyguları ile ilis¸kilendiriliyor. O¨fke sırasında hızlı, du¨zensiz ve ne bulursa onu yeme tarzında o¨zensiz yeme ile karakterize du¨rtu¨sel yemede artıs¸ go¨zleniyorken, nes¸e sırasında da gıdaları lezzetli oldugˆu ic¸in yeme veya sagˆlıklı oldugˆu du¨s¸u¨nu¨len gıdaları tu¨ketme tarzında hazcı-hedonik yeme artıs¸ı go¨zleniyor.
Duygular, yemekle bastırılmaya çalışılıyor
Yemek yemenin haz veren ve o¨du¨l sistemini ilgilendiren o¨zellikleri nedeniyle olumlu duyguları ortaya c¸ıkartan ve iyilik hali hissettiren bir yo¨nu¨ bulunuyor. Duygusal tarzda beslenen kis¸iler, duyguları hakkında farkındalık sahibi olmayabildigˆi gibi duygulanımlarını da tanıyamayabiliyor. Bu tu¨r durumlarda kis¸iler is¸tah gibi ic¸sel uyaranlara ya da ac¸lık ve tokluk hislerine degˆil de duygularına cevap olarak yemek yerler.: “O¨zellikle obezite hastaları bas¸ta olmak u¨zere, bazı kis¸ilerde stres sırasında midedeki kasılmaların azalmasıyla yeme davranıs¸ından uzaklas¸maya rastlanmıyor. Bununla birlikte ac¸lık hissi ve kaygıyı birbirinden ayırt edemiyorlar.”
Her diyet neden hüsranla sonuçlanıyor?
Sagˆlıksız bir s¸ekilde diyet yapmak, istenilenin tersinde bir etkiyle tıkınırcasına yemeye yol ac¸arak as¸ırı kiloya sebep olabiliyor. Gıdalara kars¸ı duyulan arzu ile buna direnme c¸abası yeme davranıs¸larını belirliyor ve yemeyi kısıtlama, bu arzuya kars¸ı go¨sterilen bir zihinsel c¸abayı ifade ediyor. Kısıtlayıcı yeme davranıs¸ı olanlar su¨rekli c¸ok yediklerinden yakınarak, kilolu olmaktan kac¸ınmak ic¸in su¨rekli yeme davranıs¸ını kısıtlıyor. Aras¸tırmalarla da dogˆrulanan bu olaylar, anksiyete ve depresyon gibi gu¨c¸lu¨ duygusal durumlar, as¸ırı yedigˆine dair inanc¸lar ve alkol tu¨ketimi gibi sebepler oluyor” diyor.
Telkinle yemeğe karşı koymak mümkün
Kısıtlayıcı diyetlerin yanı sıra diyetlerin yarım bırakılmasının temelinde bunun nasıl yapılacagˆını bilmemek de o¨nemli bir fakto¨r. Diyete bas¸lamıs¸ bir kis¸inin kendisini aldatmamayı, o¨nu¨nde dahi olsa kıs¸kırtıcı yiyeceklere kars¸ı direnc¸ go¨stermeyi, ac¸lık, kazanma, baskı ve olumsuz duyguların tehdidinde oldugˆu zaman yemeye yo¨nelmemeyi o¨gˆrenmesi gerekiyor. Bas¸arılı bir s¸ekilde diyet yapmak ic¸in gereken en o¨nemli s¸eylerden bir tanesi de du¨s¸u¨nce bic¸iminin degˆis¸tirilmesi! Kilo vermekte zorlanan kis¸ilerin c¸abalarını engelleyen ortak du¨s¸u¨nce yapıları oldugˆu ve “Bunu yememem gerektigˆini biliyorum ama aldırmıyorum”, “Bir kerecik yesem zararı dokunmaz”, “C¸ok ko¨tu¨ bir gu¨n gec¸irdim bunu yemeyi hak ediyorum”, “Asla kilo veremeyecegˆim”, “O¨mru¨m boyunca diyet yapmak istemiyorum” gibi sabote edici du¨s¸u¨ncelere kars¸ı ikna edici bir s¸ekilde yanıt vermeyi o¨gˆrenmek gerektigˆini belirtiyor: “Uygun yiyecekleri sec¸mek, du¨zgu¨n yeme alıs¸kanlıgˆı edinmek ic¸in du¨s¸u¨nce yapısında bu¨yu¨k ve kalıcı bir degˆis¸im yapılması o¨nem tas¸ıyor. O¨rnegˆin; ‘Ac¸ım’ diye du¨s¸u¨nu¨len bir durumda, hemen ardından ‘Buna dayanamıyorum. Yemem gerek’ gibi baltalayıcı du¨s¸u¨nceler akla geldigˆinde panik duygusuyla birlikte hemen bir yiyecegˆe saldırılabiliyor. Digˆer yandan du¨s¸u¨nce, ‘Sorun degˆil, birkac¸ saat ic¸inde zaten yemek yiyecegˆim, bekleyebilirim’ gibi sagˆlıklı yanıtlara yo¨nlendirilmesiyle kis¸i, kendini denetim altına aldıgˆını hissederek bas¸ka bir etkinlikle oyalanabiliyor. Kaldı ki ac¸lık hissi gec¸ici oluyor.” Pek c¸ok durum yeme du¨s¸u¨ncesini tetikleyebiliyor ancak bu du¨s¸u¨nceleri yok etmek ya da en aza indirmek ic¸in bazı psikoterapo¨tik teknikler bulunuyor. Du¨s¸u¨nce bic¸imi olarak acıkmayı acil durum olarak go¨rmek, belli bir yiyecegˆe duyulan istegˆin abartılı hale gelmesine ve zayıf kis¸ilerin kendilerini nasıl sınırladıklarını go¨rmezden gelmekle diyet yapmayı zorlas¸tırıyor. S¸imdiki du¨s¸u¨nceler ne olursa olsun, degˆis¸im o¨gˆrenilebiliyor; hem de gec¸ici bir su¨religˆine zayıflamak ic¸in degˆil, kalıcı olarak zayıflamak hedefiyle...
Bu önerilere dikkat
Egˆer siz de benzer sorunlar yas¸ıyorsanız, diyet yaparken zorluklarla kars¸ılas¸mıs¸ ve bunları as¸mayı becermis¸ olan kis¸ilerin o¨nerilerine kulak verin...
“Ne yiyecegˆimi o¨nceden planlamıs¸sam, yedigˆimi denetleyebiliyorum. Kendime tekrar tekrar ne so¨ylemem gerektigˆini biliyorum.”
“Yememem gereken bir s¸eyi yemek ic¸in kendimi kaybettigˆimde kilo vermek istememin nedenlerini ic¸eren listeyi c¸ıkartıp okuyorum.”
“Sırf karnım acıktı diye yemek yemem gerekmiyor.”
“As¸ırı yiyecek istegˆimin daha hızlı yok olması ic¸in ne yapmam gerektigˆini biliyorum, bu isteklere yenilmem gerekmiyor.”
“Akılcı bir kahvaltı ve o¨gˆle yemegˆi, aks¸am yemegˆinde fazla yememe engel oluyor.”
“Sagˆlıklı bir diyet programı uygulamazsam, kendimi kandırmaya c¸alıs¸mak daha kolaylas¸ıyor.”
“Diyetimi baltalayacak du¨s¸u¨ncelere o¨nceden hazırlıklıyım.”
“Yememem gereken bir s¸eyi yersem, bu yalnızca bir hatadır. Bu benim u¨mitsiz bir vaka ya da ko¨tu¨ biri oldugˆumu go¨stermez. Yaptıgˆım hatayı gu¨nu¨n kalan bo¨lu¨mu¨nde ne go¨ru¨rsem yiyerek daha da bu¨yu¨tmem.”
“Tekrar kilo almaya bas¸larsam, her seferinde daha o¨nceden o¨gˆrendigˆim teknikleri kullanarak kilo verebilirim.”Bu cu¨mleleri kurmak, kilo vermeyi hede eyen herkes ic¸in mu¨mku¨n. Sagˆlıklı bir diyet ve dogˆru o¨zdenetim teknikleriyle ideal olan kalıcı kiloya ulas¸ılabiliyor.
